این بنا در یکی از خیابان‌های فرعی منشعب از خیابان هاتف، در نزدیکی مسجد جامع و مجاور مقبره‌ی هارون ولایت واقع گردیده و به‌خاطر ویژگی‌های معماری تزئیناتی، از مساجد مهم و درخور توجه اصفهان است.
به گزارش ایمنا، کتیبه‌های سردر مسجد حاکی از ساخت بنا در سال 929 و انجام تعمیراتی در آن در سال 1323 هجری شمسی است.
در داخل گنبد نیز کتیبه‌ای به تاریخ 929 وجود دارد. در ایوان شرقی لوحی سنگی با تاریخ 974 و 977 باقی‌مانده است و در ایوان شمالی در ذیل اشعاری پراکنده تاریخ 1013 دیده می‌شود.
بانی اولیه‌ی مسجد دقیقاً معلوم نیست و در منابع مختلف به سلطان سنجر و یا به علیشاه فرزند تکش سلطان خوارزم و همچنین از محمود بن محمد ملکشاه نام برده شده است.
براساس کتیبه‌ی سردر مسجد در زمان شاه اسماعیل صفوی توسط میرزا کمال‌الدین شاه حسین اصفهانی اعتمادالسلطنه تجدید بنا شده است.
کتیبه‌ی سردر بنا به خط شمس‌الدین محمد تبریزی و لوح مرمری ایوان شمالی به خط محمد معصوم‌الحسینی می‌باشد.
این بنا در یکی از خیابان‌های فرعی منشعب از خیابان هاتف، در نزدیکی مسجد جامع و مجاور مقبره‌ی هارون ولایت واقع گردیده و به‌خاطر ویژگی‌های معماری تزئیناتی، از مساجد مهم و درخور توجه اصفهان است.
با توجه به وجود مناره از دوره‌ی سلجوقی و این حقیقت که به روزگار صفویه از این مسجد به نام مسجد سنجریه نام برده شده است، می‌توان یقین پیدا کرد مسجدی در دوره‌ی سلجوقیه در این محل ساخته شده بوده که بعد از ویرانی در سال 929 هجری قمری (زمان شاه اسمائیل اول) میرزا شاه حسین وزیر، مسجد کنونی را جایگزین آن کرده است.
در حال حاظر به غیر از مناره که در بطن مسجد علی قرار گرفته هیچ اثری از بنای دوره‌ی سلجوقی مشهود نیست.
سردر ورودی مسجد در ضلع غربی آن دارای کاشی‌کاری معرق نفیس و کتیبه‌ای تاریخی است.
بنای کنونی مسجد با نقشه‌ی چهار ایوانی ساخته شده و دارای سردر، صحن، ایوان، گنبدخانه، شبستان تابستانه و زمستانه است که با تزئینات زیبایی از کاشی معرق، مقرنس‌کاری و کتیبه‌های تاریخی مزین شده است.
کتیبه‌ی مزبور به خط ثلث با کاشی معرق سفید بر زمینه‌ی آبی، متضمن نام پادشاه وقت و بانی ساختمان و سال اتمام ساختمان 929 هجری قمری و به خط شمس‌الدین تبریزی است.
ردیف اول این کتیبه، قرآنی و به خط ثلث حنایی رنگ است. بقیه‌ی سطوح سردر ، با کاشی‌کاری معقلی و خطوط بنایی تزئین و نماسازی شده است.
در سال 1323 شمسی این ورودی تعمیر و اشعاری به خط نستعلیق سفید بر زمینه‌ی کاشی لاجوردی بر آن نوشته می‌شود.
صحن مسجد، مربع مستطیل و در وسط دارای یک حوض و در چهار ضلع دارای چهار ایوان است که ایوان جنوبی از دیگر ایوان‌ها وسیع‌تر است و در پشت آن شبستان گنبددار قرار گرفته است.
گنبد این مسجد با ساقه‌ی بلند از بیرون با کاشی‌کاری پوشش یافته و از درون دارای مقرنس‌های گچی است.
سطوح داخلی گنبدخانه با درگاه و طاق‌هایی به‌صورت دوطبقه نماسازی شده است که طاق‌های طبقه‌ی بالا صورت مربع را به کثیرالاضلاع تبدیل کرده‌اند و گنبد بر آن قرار گرفته است.
در پاکار گنبد، کتیبه‌ای سرتاسری متضمن آیات قرآنی و تاریخ 929 هجری قمری کاشی‌کاری شده است.
در زیر گنبدخانه و ایوان جنوبی، شبستان زمستانی مسجد، کمی پایین‌تر از سطح مسجد بنا شده و سبک ساختمان آن جالب توجه است.
در ابتدای شروع پلکانی که سطح مسجد را به شبستان زیرین متصل می‌کند، لوحی سنگی نسب شده که به خط نستعلیق برجسته، اشعاری بر آن حجاری شده است.
در ایوان شرقی مسجد نیز لوحی سنگی نصب شده که کتیبه‌ی آن حاکی از اقدام ملک اصلان بیک افشار ارشلو مبنی بر وقف آبی از شهر جرجی‌کان به مسجد علی به تاریخ 974 هجری قمری است.
همچنین در این بنا، ایجاد ارتباط فضائی مناسب بین فضاهای باز و بسته حائز توجه است.
ورودی مسجد دارای ویژگی‌هایی از جمله مردم‌واری تزئینات ویژه و تناسب می‌باشد.
در مورد محور قبله نیز باید گفت که با یک چرخش 90 درجه نسبت به ورودی، مقابل قبله قرار می‌گیریم.
استفاده از گچ و رنگ برای تزئین فضای داخلی تأکید بر درون‌گرایی بنا دارد. سادگی بنا و گنبد از بیرون و تزئینات زیبای داخل گنبد بیان دیگری از درون‌گرایی است.
بنای اولیه‌ی مسجد علی به زمان‌های مختلف نسبت داده شده ولی آن‌چه مسلم است این‌که پیش از دوره‌ی صفوی وجود داشته است.
در این زمان بنا رو به انهدام و ویرانی نهاده بود تا این‌که در دوره‌ی شاه اسماعیل صفوی تجدید ساختمان شده و به تزئیناتی آراسته گشته است.
تاریخ ساختمان مناره‌ی جنب مسجد نیز معلوم نیست ولی طرز و سبک ساختمان آن در مقایسه با دیگر مناره‌های همزمان نشان می‌دهد که مربوط به قرن پنجم و ششم هجری قمری است.
لوح سنگی منصوب در ایوان شرقی مسجد حاکی از اقدام ملک اصلان بیک افشار ارشلو مبنی بر وقف آبی از نهر جرجی‌کان بر مسجد علی در تاریخ 977 است.
به نقل از کارشناسان میراث فرهنگی در قسمت شمال غربی و ورودی به مسجد الحاقاتی صورت گرفته که هیچ اتصالی با سازه‌ی قبلی نداشته است که رج‌های آجرکاری این مطلب را به خوبی نشان می‌دهد.
قسمت اضافه شده به مسجد دارای پی‌سازی محکمی نبوده که پس از طی سالیان متمادی به ایجاد نشست در بنا و کج شدن آن به سمت خارج منجر گشته است.
کاشی‌کاری اطراف در ورودی اشعاری حاکی از تعمیرات سردر به‌وسیله‌ی شیخ‌زاده هراتی در سال 1323 هجری شمسی می‌باشد و سنگفزش و ساخت حوض سنگی حیاط توسط فرد خیری به نام قریشی انجام گرفته است.
منبع : ایمنا
