در مورد صنعت ساختمان نوشته ها و مطالب فراوانی از استادان و مسوولان در نشریات مختلف به چاپ رسیده است، اما در این نوشتار سعی بر این بوده است که از دیدی دیگر به این بزرگ ترین معضل تمدن شهرنشینی در ایران پرداخته شود.
به طور کلی در بررسی هر پدیده یی لازم است آن را به اجزای کوچک تر تجزیه کنیم و سپس به بررسی هر بخش آن بپردازیم. با چنین شیوه یی در این نوشتار نیز ابتدا به تجزیه این عناصر پرداخته شده و صنعت ساختمان در چهار بخش اصلی که هر کدام از عناصر و بخش های فوق نیز خود دارای زیربخش هایی هستند که به طور اجمال به مرور آن می پردازیم.
۱) طراحی
این بخش خود شامل دو بخش آیین نامه ها و روش طراحی (نرم افزارهای مورد استفاده) می شود.
▪ آیین نامه ها
آیین نامه های طراحی در ایران به طور کلی برگرفته از آیین نامه های کشورهای صنعتی بزرگ مانند امریکا، کانادا، نیوزیلند و... است که این مساله خود نیاز به تامل دارد. نخست اینکه بیشتر این کشورها ثروتمند هستند به نحوی که متوسط درآمد سرانه هر یک از آنها به بیش از ۱۰هزار دلار می رسد و به طور حتم با کشوری که درآمد سرانه آن حدود دوهزار دلار است متفاوت خواهند بود. البته شاید در وهله اول گفته شود مسائل علمی چه ربطی به ثروت و امور مالی دارد. ولی باید این را در نظر داشت که آیین نامه تعیین کننده نوع و مقدار مصالح مصرفی در ساختمان و نهایتاً قیمت تمام شده ساختمان است و فرآیند آیین نامه یی که شرایط کامل جامعه را در نظر نداشته باشد و فقط بخش علمی قضیه را در نظر بگیرد، خواه ناخواه منجر به ساخت و سازهای گران تر و با کیفیتی پایین تر از آنچه آیین نامه منظور داشته است، می شود.
▪ روش طراحی
مهندسان طراح امروزه عموماً از نرم افزار موجود ETABS ، SAP و Safe استفاده می کنند. این نرم افزارها در مجموع قفل شکسته هستند و این نیز خود یک مشکل جدید به پروسه طراحی اضافه کرده است، چون اکثر نرم افزارهای قفل شکسته، جواب های مناسبی هنگام طراحی در اختیار مهندسان طراح نمی گذارند و امکان خطای مهندسان کم تجربه را افزایش می دهند به نحوی که اگر زمان کافی و مهندس مجربی در اختیار نباشد، نتیجه طراحی نیز مطلوب نخواهد شد. بنابراین در مجموع در بخش طراحی کشورمان دو مشکل اساسی وجود دارد؛ اول اینکه آیین نامه های طراحی با شرایط جامعه ایران هم از دید فنی و هم اجرایی منطبق نیستند و انطباق آنها از ضرورت های اساسی صنعت ساختمان کشور محسوب می شود. دوم اینکه باید توجه شود که طراحی ها به وسیله مهندسان مجرب و با در اختیار داشتن زمان کافی انجام پذیرد.
۲) نحوه اجرا
اجرا خود شامل دو بخش زیر می شود.
▪ نحوه اجرا و مجری طرح
کارها در مجموع به دو بخش دولتی و خصوصی تقسیم می شوند. در بخش دولتی عموماً مسائل اجرایی کلاسه شده و از یک روش منطقی تر پیروی می کند، اما در بخش خصوصی با وجود قوانین و مقررات موجود، متاسفانه در اکثر موارد مجریان باصلاحیتی به کار گرفته نمی شوند.
▪ کارگر اجراکننده
به این ترتیب در نحوه اجرای ساختمان نیز به دلیل استفاده از مجریان کم صلاحیت و حتی در مواردی بدون صلاحیت و همچنین کارگران غیرمتخصص، مشکلات قابل توجهی وجود دارد که موجب اتلاف هزینه ها و احداث ساختمان هایی زیر استاندارد و معیارهای مورد نیاز می شود.
۳) مصالح ساختمانی
مصالح مورد استفاده در پروژه های ساختمانی نیز متاسفانه از استانداردهای بین المللی فاصله دارند و چون طراحان در طرح های خود فرض را بر استفاده از مصالح استاندارد منظور می دارند، در بدو اجرای سازه پروژه با ابهام و مغایرت های اساسی مواجه می شود که اصولاً غیرقابل قبول نیز هستند. استفاده از آهن های متفرقه، تیرچه های ساخته شده در کارگاه های غیراستاندارد بدون حضور و نظارت مهندسان باتجربه، استفاده از بتن های غیراستاندارد و هزاران مشکل دیگر موجب می شود سازه پروژه ضعیف، عاری از استاندارد و خطرآفرین برای مواقع بروز زلزله شود. یعنی در واقع نقطه مقابل هر آنچه مهندسان تلاش کرده اند. در فاز بعدی پروژه ساختمانی بحث نازک کاری پیش می آید که باز هم وجود مصالح غیراستاندارد از قبیل لوله، کاشی، سرامیک (ناگونیا) و... موجب صرف هزینه و وقت زیاد در دستیابی به یک ساختمان به ظاهر زیبا ولی در واقع پوشالی می شود.
۴) حقوق شهروندی
در واقع در برخورد با هر ساختمانی دو نوع شهروند داریم؛ نخست شهروندانی که از پروژه بهره مند می شوند. دوم اشخاصی که به ظاهر پروژه هیچ ربطی به آنها ندارد.
▪ اشخاص بهره مند از پروژه
این اشخاص در ازای سرمایه گذاری خود بحق انتظار داشتن بهترین نوع ساختمان را دارند. در این زمینه بیش از همه بحث ایمنی ساختمان مطرح است و سپس دیتیل اجرایی در نازک کاری آن ساختمان صرف نظر از اینکه برای چه قشری ساخته می شود، باید از نظر ایستایی در مقابل نیروهای طبیعی مقاوم باشد. این موضوع به معنای طراحی دقیق طبق آیین نامه های معتبر و ساخت و اجرای درست با مصالح استاندارد و سپس بحث نازک کاری است که اینجا در ازای سرمایه گذاری می توان استفاده از مصالح درجه یک، دو و سه را جایز شمرد ولی این مصالح نیز باید استاندارد باشد. استاندارد بودن یعنی اینکه مصالح مورد استفاده باید خاصیت های مشخص و یکدست داشته باشند و هیچ گونه ناهماهنگی بین آنها وجود نداشته باشد.
▪ اشخاصی که در پروژه ذی نفع نیستند
این اشخاص شامل همسایگان و عابران می شود که از پروژه سهمی ندارند ولی ناراحتی و مزاحمت های حاصل از عملیات اجرایی آن به طور مستقیم بر اعصاب و زندگی آنها اثر می گذارد. این بحث در مجموع از دید قانونگذاران نیز پوشیده و دور مانده و هیچ وقت در زمینه حقوق این اشخاص بحثی به میان نیامده است. اینکه آیا شخصی که در خانه خود نشسته و در اطراف او ساخت و سازهای مختلف انجام می شود حق و حقوقی دارد؟ اصولاً مزاحمت های کار اجرایی- که غیرقابل اجتناب نیز هست- همیشه زندگی این اشخاص را تحت تاثیر قرار می دهد. حال اگر بعد یا هنگام اجرای یک پروژه در بلوک بعدی نیز پروژه یی انجام پذیرد، همسایه یی که در واحد خود سکونت دارد عملاً همیشه در محیط کارگاهی زندگی می کند و در دوره قابل توجهی از زندگی خود، نه تنها با مشکلات یک کارگاه، بلکه تعداد زیادی از کارگاه ها درگیر می شود و زندگی روزانه او را کارگران ساختمانی احاطه می کنند. چه بسا که با آنها هیچ گونه سنخیت فرهنگی نیز نداشته باشد. عابران و اشخاص گذری نیز همواره تحت تاثیر پروژه های ساختمانی- چه حین اجرا و چه بعد از آن- قرار می گیرند. در این زمینه نما، ابعاد و موقعیت استقرار ساختمان در فضای شهر و سیمای کل محله و حتی شهر تاثیر می گذارد.
● نتیجه کلی
به این ترتیب ملاحظه می شود پروژه های ساختمانی، پروژه خصوصی مربوط به یک یا چند نفر نمی شود، بلکه پروژه هایی هستند که مستقیم یا غیرمستقیم بر زندگی افراد زیادی از شهروندان تاثیر می نهند. در نتیجه آیا لازم نیست از همان مرحله بخش اول، یعنی «طراحی» تا تکمیل و آغاز بهره برداری از آن، حساسیت های لازم نسبت به رعایت و تامین حقوق شهروندان- چه به عنوان اشخاص بهره مند از پروژه و چه به عنوان سایر شهروندان- اعمال شود و با تدوین و تهیه ضوابط و مقررات مورد نیاز و اعمال و انجام آن در تهیه مصالح مرغوب و دارای کیفیت مناسب و نحوه اجرای پروژه، ساختمانی مقاوم، ایمن، زیبا و شایسته رفاه و زندگی شهروندان احداث شود؟
به طور حتم این موضوع یک خواست همگانی است، اما تحقق این خواسته نیز به عزم همگانی نیازمند است، پس لازم است با اصلاح آیین نامه ها و روش های گذشته و تدوین آیین نامه ها و روش های جدید مورد نیاز، وارد کارزاری بزرگ در عرصه صنعت ساختمان سازی در کشورمان شویم.
کسری سالور کارشناس ارشد عمران و ساختمان
منبع : روزنامه اعتماد
مجله الکترونیکی ویستا 
