بهاءالدین محمدبن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری است که در دانش‌های فلسفه، منطق، هیات و ریاضیات تبحر داشت؛ اما در اذهان غالب مردم ، به مهارت در ریاضی ،معماری و مهندسی شهرت دارد.
شیخ بهایی که به دلیل شخصیت علمی ، ادبی و اخلاق پارسایی لقب شیخ‌الاسلام اصفهان را کسب کرده است، ساخت مسجد امام اصفهان، نقشه شهر نجف آباد، مهندسی تقسیم آب زاینده رود، طرح ریزی کاریز نجف آباد و مجموعه کاخ های دولتی اصفهان (دولت خانه) را در کارنامه کاری خود دارد.
اما آنچه که بیش از همه شیخ بهایی را در هنرمعماری مشهور کرده است، طراحی و ساخت گرمابه گلخن در اصفهان مشهور به حمام شیخ بهایی است که به روایتی آب این حمام سالها با شعله یک شمع گرم نگه داشته می شد و گفته می شود سوخت این شمع از پساب حمام تامین می شد.
برخی معتقدند ایده این حمام احتمال نزدیک به یقین از طرح شمع خودکار احمدبن موسی بن شاکر خراسانی گرفته شده است؛ اما هر چه که هست طراحی و نحوه گرم شدن این حمام که مهندسان آن را از جمله شاهکارهای معماری ایران و جهان دانسته اند، تا سالها جزو رازهای ناشناخته معماران قرار داشت.
در تحقیقات بدست آمده این حمام با سیستم دم و گاز یعنی از گاز متان فاضلاب مسجد جامع و چکیدن روغن عصارخانه شیخ بهایی که در مجاورت حمام قرار دارد، روشن می‌شده است.
عصارخانه محلی برای تهیه روغن از دانه‌های روغن بوده است. این حمام با استفاده از این سیستم پیچیده مهندسی به مدت طولانی تنها با یک شمع روشن می‌شده است. به دلیل خلق بسیاری از آثار شاخص معماری ایران و به طور مخصوص شهر اصفهان، شیخ بهایی را می توان یکی از عوامل اثر گذار در شکوفایی تمدن اسلامی در دوران صفویه دانست.
وی بالغ بر 95 عنوان کتاب و رساله به زبان فارسی و عربی دارد که کشکول، دیوان غزلیات، جامع عباسی (در فقه)، خلاصةالحساب، تشریح الافلاک و دو مثنوی معروف نان و حلوا و شیر و شکر از جمله این آثار است.
شیخ بهایی، در 17 ذیحجه سال 953 قمری در بعلبک در منطقه ای که امروزه با نام لبنان شناخته می شود، چشم به جهان گشود. زادگاه او همواره یکی از مراکز مهم مذهب تشیع بوده و دانشمندان شیعی بسیاری از این ناحیه برخاسته اند. خاندان بهایی که یکی از خانواده های معروف جبل عامل در آن دوران بودند، در سال 966 قمری به سمت ایران مهاجرت کردند و اصفهان را محل اقامت خود انتخاب کردند. وی در سال1030 هجری قمری در اصفهان دارفانی را وداع گفت و در مسجد گوهرشاد مشهد مقدس به خاک سپرده شد.
در حالیکه به پاس خدمات شیخ بهایی به علم ستاره‌شناسی، یونسکو سال 2009 را به نام وی سال نجوم و شیخ بهایی نامگذاری کرد،برخی از آثار جاویدان این دانشمند ایرانی این روزها در آستانه تخریب است.
مدت هاست که طرفداران میراث فرهنگی در خصوص عدم مرمت و نگهداری مناسب این مکان و احتمال نابودی این حمام هشدار داده اند. در حال حاضر نیز این مکان تاریخی و شگفت انگیز در وضعیت نامناسبی بسر می برد که نیازمند توجه بیشتر از سوی مسوولان امر است.
منبع: شاسا
شاسا
