یک قرن سکوت نقاره ها در شهر تاریخی اصفهان
کوس خبررا برطبل هیجان کوبیده وبا بوق وکرنا تمام شهر را آگاه می سازند، گویی صدای طبل با ضربان قلب هماهنگ حرکت می کند وتورا به سوی خود می خواند. گوش ها تا رسیدن به حرم امام هشتم (ع)صدای نقاره را دنبال می کند وقدم ها با هر نوای نقاره زن ها مناجات گویان به سمت حرم می رود.
این صداهیجان خاصی دارد و قدم ها را به سوی خود می کشاند. امروزه جز مشهد مقدس درکمتر شهری می توان نوای نقاره زن ها را شنید.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)منطقه اصفهان، نقاره زنی از دیرباز درمیان سازهای ایرانیان رواج داشته وهمیشه گویای اعلان خبریا یادآوری مراسمی بوده است که باید تمام شهراز آن آگاه شوند. اصفهان هم ازاین صدا ونوا و وجود نقاره خانه هایی درمیدان های تاریخی شهربی بهره نبوده است، اما متاسفانه امروز تنها در کتاب های تاریخی و تصاویر به جا مانده از اصفهان قدیم می توان این نقاره خانه ها را دید.
قدیمی ترین نقاره خانه اصفهان مربوط به میدان میر است
مسوول پژوهشی مرکز اصفهان شناسی معتقد است که قدیمی ترین نقاره خانه اصفهان مربوط به میدان میر است.
ریاحی در گفت وگو باخبرنگارایسنا اظهارداشت: به احتمال بسیار این نقاره خانه مربوط به دولت دیالمه وپس از آن سلاجقه بوده است ودر اوایل دوران پهلوی اول دیگر ازاین نقاره خانه خبری نبود.
وی افزود: اصفهان درایام گذشته موقعیت ممتازی داشته ودردولت آل بویه دارای سراهای سلطنتی، باغ ها ومیادین بوده است.
ریاحی دومین نقاره خانه شهر را مربوط به میدان نقش جهان دانست وتصریح کرد: درزمان صفویه وشاه عباس اول نقاره خانه اصفهان بر سر درقیصریه فعال بوده وتصاویر آن نیز موجوداست ومسوولان شهر می توانند با الگوگرفتن از این تصویر دوباره آن را احیا کنند.
وی افزود: نزدیک به یک قرن است که این نقاره خانه های در اصفهان تخریب شده است.
نسل امروزنقاره خوانی را فراموش کرده است
هم چنین یک کارشناس گردشگری با بیان اینکه نقاره خوانی جز برنامه های آیین مهر بوده است،گفت: نقاره خوانی از جشن مهرگان که 4500 سال در ایران قدمت دارد وجود داشته است.
منصور قاسمی در گفت وگو با ایسنا اظهار داشت: نقاره شامل چهار دستگاه کرنا، دهل، کوس وبوق بوده است که در دوره اسلامی وقبل از اسلام جز موسیقی رزمی درایران باستان محسوب می شدند.
وی افزود: در نقشه هاومعماری قدیم شهرها شامل چهاردروازه روبه شمال، جنوب،خاورو باختربودند ودردروازه های شرقی به هنگام طلوع خورشید ودردروازه های غربی به هنگام غروب خورشید دهل می زدند.
قاسمی بیان داشت: اصفهان دارای چهار نقاره خانه بوده است که قدیمی ترین آن مربوط به دوره سلجوقی ودر میدان عتیق واقع شده بود.
وی افزود: در دوره صفویه که میدان نقش جهان را ساختند یک نقاره خانه در سردرآن ایجاد کردندودرتصاویر عهد قاجاریه این نقاره خانه درضلع سمت راست وچپ سردرقیصریه بوده که در دوره پهلوی برچیده شده است.
این نویسنده گردشگری ادامه داد: دردوره صفویه دراصفهان بازاری وجودداشت که20 هزارکارگرهندی وپاکستانی درآن کارمی کردندوبه بازار هندوهامشهوربود وچون نقاره زنی جز آیین آریایی ها بود هندوهانیز دراین بازاریک نقاره خانه داشتند.
وی گفت: هم چنین یک نقاره خانه نیزدرزمان شاه عباس در اواسط محله عباس آباد ساخته شد،اماامروزازهیچ کدام از چهارنقاره خانه شهرخبری نیست.
قاسمی افزود: نقاره خوانی دردوران اسلامی ودرسده های معاصر با غزنویان وسلجوقیان برای اعلام مراسم های مختلف استفاده می شد.
این کارشناس گردشگری اظهارداشت: دردولت صفوی جشن ها به ویژه جشن سده، زمانی که ارتش عازم جنگ می شد،اعلان پیروزی،استقبال از نوروز،اعلام خبرهای ورود وخروج شخص مهم از پایتخت ودرزمان جشن های مذهبی به خصوص عیدفطر،عید قربان و....از نقاره خانه هااعلام می شد.
وی افزود: زمان قاجار شلیک توپ جای نقاره زنی را گرفت و به تدریج جای خودرابه رادیو داد.
قاسمی تصریح کرد: متاسفانه نسل امروز ما این موسیقی را فراموش کرده ویک یادآوری کوچک می تواند به احیای این موسیقی کمک کند.
وی ادامه داد: نقاره خانه ها حتی موجب ابداع سبک معماری ما که خاص نقاره خانه هابود شدند به گونه ای که سبک دروازه ها راطوری می ساختند که یک اتاق مرکزی بر فراز دروازه می ساختندکه مخصوص نقاره خانه ها بود وبه تدریج این سبک وارد کاروانسراها شد.
قاسمی خاطر نشان کرد:اگر بخواهیم نقاره خانه ها ونقاره زنی را درشهراحیا کنیم باید به گذشته بازگردیم ویا سفری به سمت عشایر به ویژه بختیاری ها رویم.
وی افزود:شاید دیگر نقاره زن حرفه ای در شهر نباشد اماسابقه فرهنگی این موسیقی می تواند آن را احیا کند.
احیا نقاره زنی در امام زاده نرمی اصفهان
هم چنین مدیر خانه موسیقی حوزه هنری اصفهان گفت: هیچ سندی از تاریخ دقیق نقاره زنی درایران واینکه ازچه زمانی وچرا رایج شده وجود ندارد،اما طبق گفته ها و شواهد، این آیین تا اواخر دوره قاجار درشهر های ایران رایج بوده واز اوایل حکومت پهلوی حذف شده است.
امید قبادی در گفت وگو با خبرنگار ایسنا اظهارداشت: درشهرهای ایران نقاره زنی نیم ساعت قبل از طلوع وغروب آفتاب برای هشداربه مردم درخصوص وقت نماز نقاره می زدند هم چنین در تمام اعیاد وجشن ها از نقاره زنی استفاده می شد.
وی افزود:موسیقی نقاره زنی دارای دو ساز کرنا به طول 120 سانتی متر ویک ساز طبل است که در مجموع این دو ساز را نقاره گویند.
مدیر خانه موسیقی حوزه هنری اصفهان تصریح کرد: نقاره خوان ها بین 7-12 نفرهستند که ازاین تعداد 3-4نفر طبال هستند که ملودی خاصی ندارند وبقیه کرنا می نوازند که ذکرهای خاص خود را دارند.
وی در خصوص ریتم نقاره ادامه داد: نقاره دارای دو ریتم ضربی ساده که بیشتر به عنوان مارش های حماسی از آنها استفاده می شود ودوضربی ترکیبی است که به برای مناسبت های شادی وطرب کاربرد دارد.
وی افزود: دوضربی ساده را در زمان اذان صبح ومغرب وهم چنین در ماه مبارک رمضان 2 ساعت مانده به اذان با عنوان طبل اول می نواختند وطبل دوم نیز یک ساعت قبل از اذان نواخته می شد.
قبادی بیان داشت: نقاره زنی در شهرهای بوشهر، سبزوار وبجنورد نیزرایج است وعموما جایگاه نقاره زن ها در بلندترین مکان است تا تمام مردم شهر بتوانند صدای آنها را بشنوند.
وی در خصوص احیا این موسیقی خاطر نشان کرد: این حرکت اگردر شهرانجام شود به عنوان یک حرکت زیبا ودارای احساس بر مردم وهمشهریان تاثیرگذار است.
وی افزود: در نظر بگیرید هر روز صبح دونفر با طبل وشیپور مردم را به صورت یکپارچه برای نماز صبح بیدار کنند و یا به هنگام غروب آفتاب و به ویژه در ماه مبارک رمضان این موسیقی نزدیک شدن زمان افطار یا سحری را اعلام کند.
قبادی خاطر نشان کرد: هم چنین احیا این سازمی تواند مردم را به سوی سنت های زیبایی که در اسلام رایج بوده ،اما اکنون رو به فراموشی است بکشاند.
وی هم چنین از اجرای این طرح در امام زاده نرمی اصفهان خبرداد وگفت: نتیجه احیای این موسیقی را درشهر نمی توان به صورت شفاهی برداشت کرد بلکه یک هنر است که تا مردم با آن مواجه نشوند وحسش نکنند نمی توانند نتایج آن را دریابند.
به گزارش ایسنا،شاردن، گردشگر فرانسوی درسفرنامه اش به ایران دربخش مربوط به میدان نقش جهان نوشته است "سمت سردر بازار شاه دو ایوان سرپوشیده است که آن را نقاره خانه خوانند و هنگام غروب و سحر با نقاره و کوس و دهل که قطر آن سه برابر قطر طبل های اروپاست ، می زنند. محل این نقاره در قیصریه کهنه بود و قبل از شاه عباس بزرگ ، هنگام شام و سحر نقاره می زدند تا آن که میدان شاه را ساختند و نقاره خانه به آنجا انتقال یافت". او هم چنین ادامه داده است" در یکی از گوشه های این میدان (محله عباس آباد) نقاره خانه ای مانند نقاره خانه میدان شاه است که هنگام غروب آفتاب ، در آن نقاره می زنند و این یکی از امتیازات شهرهای بزرگ است. شاه عباس اول ، برای جلب مردم به این محله نقاره خانه ای به آنجا داد."
بی شک می توان در دنیای پر هیاهوی امروزبا نگاهی به سنت های زیبای قدیم وچگونگی کاربرد آنها از تصویر وخاطره پیش رفت وبه احیا پرداخت وجای خالی چهار نقاره خانه شهر را با جاذبه های توریستی اش پرنمودونسل امروزرابه جای غرق شدن در صدای بوق خودروها با آوای سازهای کهن هم چون نقاره آشنا نمود./
منبع خبر: isna.ir
